CERN - miejsce narodzin pajęczyny WWW.

By Zbigniew Kozioł

World Wide Web stworzył w końcu roku 1990 Tim Berners-Lee, naukowiec zajmujący się komputerami w Europejskim Laboratorium Fizyki Cząstek (European Organization for Nuclear Research, CERN). Początkowo pajęczyna WWW została utworzona do współpracy fizyków wysokich energii (tak nazywana jest ta część fizyki, która zajmuje się badaniami cząstek elementarnych przy pomocy akceleratorów). W środowisku fizyków występuje bowiem silna potrzeba szybkiej wymiany informacji, nie tylko pomiędzy tymi którzy znajdują się w CERN, ale tez pomiędzy współpracującymi grupami rozproszonymi po całym świecie. Pierwsze oprogramowanie napisane zostało na platformę NeXTStep.

CERN stał się pionierem w dziedzinie internetu i stymulatorem rozwoju badań związanych z komputeryzacją oraz z rozwojem sieci. Nadal jest jednym z najważniejszych węzłów internetowych w Europie (W Polsce rozwój internetu również został zapoczątkowany przez fizyków: jedne z najpierwszych w Polsce a nawet na świecie witryn internetowych pojawiły się na serwerach Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego).

Wielu ważnych odkryć dokonano w CERN, nie tylko w dziedzinie fizyki cząstek. Terapia nowotworowa, przemysłowe i medyczne obrazowanie, technologie pracy z promieniowaniem, elektronika, przyrządy pomiarowe, nowe procesy wytwarzania materiałów - to tylko niektóre z dziedzin do których rozwoju przyczyniono się tam, a które potem zostały przejęte przez laboratoria i przemysł na całym świecie.

Wielu naukowców z CERN dostało prestiżowe nagrody. Jednym z nich jest Georges Charpak, urodzony w 1924 w Polsce, uhonorowany nagroda Nobla w 1992 roku za odkrycia i prace nad detektorami cząstek.

To dzięki nowemu duchowi współpracy międzynarodowej jaki pojawił się po drugiej wojnie światowej powstał pomysł utworzenia tego laboratorium. Pierwsza idea została wysunięta przez sławnego Louisa de Broglie w roku 1949, zaś CERN utworzono na mocy umowy rządów 11 krajów europejskich w roku 1954. Polscy naukowcy współpracowali z CERN od dawna, ale dopiero w 1991 roku Polska uzyskała prawa pełnego członka, jako pierwszy z tak zwanych krajów postkomunistycznych. Obecnie w CERN uczestniczy większość krajów z Europy, zaś USA oraz Kanada posiadają status obserwatorów.

Laboratorium jest wielkim nowoczesnym kompleksem ulokowanym malowniczo na granicy Francji i Szwajcarii, blisko Genewy (zobacz zdjęcie). Zatrudnia około 3000 naukowców, inżynierów, techników, administratorów i innych osób. Współpracuje z setkami organizacji z całego świata. Aby przedstawić lepiej skalę prowadzonej tam pracy spójrzmy bliżej na projekt ATLAS, jeden z wielkich eksperymentów w przygotowaniu do współpracy z LHC (Large Hadron Collider).

Detektor cząstek ATLAS (A Toroidal LHC ApparatuS) posiada masę 7000 ton, średnicę 22 metrów, długość 42 metrów, zaś wewnątrz utrzymywane jest pole magnetyczne 2 tesli. Aby zapewnić wymaganą precyzję pomiarów, ta olbrzymia konstrukcja monitorowana jest przez szereg wiązek laserowych, które mierzą położenie jej elementów z dokładnością lepszą niż 0.1 mm. Eksperyment realizowany jest przez 1700 osób ze 144 instytucji z 33 krajów. Oprócz fizyków, w pracy uczestniczy nawet jeszcze większa liczba najwyższej klasy techników i inżynierów.

Polska bierze udział w kilku eksperymentach przeprowadzanych w CERN. W projekcie ATLAS pracują grupy z Instytutu Badań Jądrowych oraz Akademii Górniczo Hutniczej z Krakowa. W projekcie CMS (Compact Muon Solenoid) uczestniczy Instytut Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego a także Instytut Badań Jądrowych z Warszawy. W DELPHI udział bierze grupa z Uniwersytetu Warszawskiego.

W 1995 otwarto w CERN pierwszą polską wystawę przemysłowo-technologiczną. Minister Aleksander £uczak powiedział wtedy, ze "wystawa pozwala CERN zapoznać się z potencjałem naszego przemysłu, zaś z drugiej strony udziałowcom pozwala na lepsze poznanie CERN".

W 1999 roku przy współpracy Uniwersytetu Warszawskiego oraz "Internetu dla Szkół" zorganizowana była w Polsce "Szkoła CERN" która stała się znakomitym miejscem do doskonalenia umiejętności studentów fizyki wysokich energii.